Czarna legenda: mity i fakty z historii Hiszpanii

Jeśli kiedykolwiek słyszałeś, że Hiszpania była czarnym charakterem w historii, zapewne słyszałeś o Czarnej Legendzie. Termin ten odnosi się do negatywnego obrazu Hiszpanii, jaki wykreowano w XVI i XVII wieku, przedstawiając ją jako kraj okrutny, fanatyczny i uciskający. Ale ile w tym prawdy?

Pochodzenie Czarnej Legendy

Czarna Legenda ma swoje początki w XVI wieku, kiedy to Hiszpania była największą potęgą światową. Wrogowie, tacy jak Anglia i Holandia, które toczyły wojnę z Imperium Hiszpańskim, szerzyli propagandę, która wyolbrzymiała lub wymyślała nadużycia popełniane przez Hiszpanów.

Jedną z osób w głównej mierze odpowiedzialnych za podsycanie tego obrazu był Bartolomé de las Casas, dominikanin, który w swoim dziele Krótkie sprawozdanie z zagłady Indii potępił nadużycia niektórych konkwistadorów. Mimo że intencją autora było polepszenie sytuacji rdzennej ludności, jego książka została wykorzystana przez wrogów Hiszpanii do przedstawienia strasznego obrazu kolonizacji.

Oprócz Las Casasa, do utrwalenia tego obrazu przyczynili się również inni europejscy pisarze i propagandziści, m.in. Anglicy i Holendrzy. W swoich pamfletach i kronikach przedstawiali Hiszpanów jako pozbawionych skrupułów barbarzyńców, co miało służyć jako usprawiedliwienie ich własnych działań kolonialnych i ekspansjonistycznych.

Mity Czarnej Legendy

Ważne jest, aby analizować te fakty z perspektywy historycznej. To, co dzisiaj uważamy za okrucieństwa, w tamtym kontekście było częścią dynamiki podbojów i ekspansji, jakie praktykowały wszystkie mocarstwa europejskie. Jednakże Hiszpania została nieproporcjonalnie wyróżniona w porównaniu z innymi państwami. Przyjrzyjmy się kilku najczęstszym mitom:

– Hiszpańska inkwizycja była najgorsza ze wszystkich

Hiszpańską inkwizycję często przedstawia się jako brutalną instytucję, która torturowała i paliła tysiące ludzi. Prawda jest taka, że ​​inkwizycja istniała w wielu krajach Europy, a ta hiszpańska nie była ani najbardziej krwawa, ani najbardziej represyjna. W rzeczywistości w krajach takich jak Francja i Anglia egzekucji za herezję było znacznie więcej. Dla porównania, inkwizycja hiszpańska wydawała mniej wyroków śmierci i chociaż stosowała tortury, nie różniły się one od tych stosowanych przez inne inkwizycje w Europie.

-Hiszpanie eksterminowali rdzennych mieszkańców Ameryki

Mimo że podczas podboju doszło do przemocy, nie było to celowe ludobójstwo. Większość zgonów rdzennej ludności spowodowana była chorobami, takimi jak ospa, które nieświadomie przywieźli ze sobą Europejczycy. Ponadto wielu tubylców współpracowało z Hiszpanami, aby pokonać swoich wrogów. Należeli do nich Tlaxcalanie i inne ludy pod wodzą Hernána Cortésa walczące z Aztekami. Należy zauważyć, że Hiszpanie wprowadzili politykę mieszania ras i asymilacji, co kontrastowało z anglosaskim modelem eksterminacji i segregacji, który został zastosowany w Ameryce Północnej.

Natomiast podczas podboju Ameryki Północnej przez Anglików, a później przez Amerykanów, dochodziło do prawdziwych, systematycznych masakr rdzennej ludności, takich jak masakra w Wounded Knee w 1890 r. lub wojna na wyniszczenie rdzennych mieszkańców Wielkich Równin. W wielu przypadkach ludność ta została przesiedlona do rezerwatów bez prawa integracji ze społeczeństwem kolonialnym.

Co więcej, gdy w 1636 r. w Ameryce Północnej założono pierwszy uniwersytet – Uniwersytet Harvarda – w Ameryce Łacińskiej działało już wiele uniwersytetów, gdyż Korona Hiszpańska promowała szkolnictwo wyższe na swoich terytoriach. Niektóre z już założonych uniwersytetów to:

Narodowy Uniwersytet San Marcos (Peru) – 1551

Uniwersytet Meksykański (obecnie UNAM, Meksyk) – 1551

Uniwersytet Santo Domingo (Republika Dominikańska) – 1538

Uniwersytet w Kordobie (Argentyna) – 1613

W chwili założenia Harvardu w 1636 r. w Ameryce Łacińskiej działało już co najmniej 10 uniwersytetów, co dowodzi, że rozwój szkolnictwa wyższego w tym regionie był wcześniejszy niż w Ameryce Północnej.

-Imperium hiszpańskie przyniosło jedynie ucisk i ubóstwo

Hiszpania wybudowała w Ameryce uniwersytety, szpitale i miasta, pozostawiając po sobie silny wpływ kulturowy i językowy. Mimo że dochodziło do wyzysku i nadużyć, obowiązywały także prawa chroniące rdzenną ludność, np. Prawa Indii, co było zjawiskiem niespotykanym w innych państwach kolonialnych. Celem tych praw było uregulowanie traktowania ludności tubylczej i zagwarantowanie pewnych praw, jednak ich egzekwowanie nie zawsze było skuteczne. W odróżnieniu od innych mocarstw, Hiszpania promowała metysaż i integrację ludności tubylczej w ramach swojego systemu.

Czy zdarzyło się to w innych krajach?

Tak, Czarna Legenda nie jest dostępna wyłącznie w Hiszpanii. Inne kraje również padły ofiarą kampanii propagandowych, które zniekształcały ich historyczny wizerunek. Oto kilka przykładów:

• Francja i „Perfidny Albion”: Francja i jej sojusznicy przez całe stulecia kreowali negatywny obraz Anglii, opisując ją jako kraj zdradziecki, ambitny i niehonorowy. Zjawisko to pojawiło się w czasie konfliktów takich jak Wojna Stuletnia i uległo wzmocnieniu w epoce napoleońskiej.
• Rosja i „rusofobia”: Od XIX wieku niektóre kraje europejskie promowały obraz Rosji jako kraju zacofanego i brutalnego, co nasiliło się w czasie zimnej wojny, gdy Zachód przedstawiał Związek Radziecki jako absolutne zagrożenie dla wolnego świata. Zachodnia propaganda dotycząca Rosji często służyła uzasadnieniu polityki izolacjonistycznej i interwencji zagranicznych.
• Stany Zjednoczone i ich imperialistyczny wizerunek: W wielu regionach świata, szczególnie w Ameryce Łacińskiej i na Bliskim Wschodzie, rozpowszechniła się wizja Stanów Zjednoczonych jako kraju imperialistycznego i wyzyskującego. Wizja ta ma swoje realne podstawy, ale w zależności od kontekstu zawiera także elementy przesady. W czasie zimnej wojny Związek Radziecki propagował ten wizerunek w krajach Trzeciego Świata, aby zdobyć wpływy.

Ogólnie rzecz biorąc, rywalizujące mocarstwa mają tendencję do tworzenia negatywnych narracji na swój temat w celu wpływania na opinię publiczną. Kampanie te były wykorzystywane do uzasadniania konfliktów, interwencji wojskowych i sporów geopolitycznych.

Dlaczego Czarna Legenda wciąż trwa?

Rywalizujące ze sobą mocarstwa Hiszpanii wykorzystały ten wizerunek, aby usprawiedliwić własne działania. Na przykład Anglia posługiwała się Czarną Legendą, aby uzasadnić piractwo wobec hiszpańskich statków. Dziś idee te są obecne w książkach, filmach i mediach, utrwalając wypaczony obraz historii.

Co więcej, Czarna Legenda została zinternalizowana w niektórych sektorach samej Hiszpanii, co doprowadziło do pesymistycznego spojrzenia na własną historię. Wiele podręczników szkolnych i produkcji kulturalnych powiela te narracje bez krytycznej analizy, co przyczynia się do ich trwałości.

Krótko mówiąc, Czarna Legenda to nic więcej niż mieszanka prawd, przesady i kłamstw stworzona w celach politycznych. Nie oznacza to, że Hiszpania nie popełniła błędów – wręcz przeciwnie i wcale nie są one usprawiedliwione – ale jej historia jest o wiele bardziej złożona niż tylko rola „światowego złoczyńcy”. Aby to zrozumieć, należy przyjrzeć się temu zjawisku krytycznym okiem i unikać popadania w mity krążące od stuleci.

Każda historia ma więcej niż jedną stronę, więc nie ograniczaj się do jednej! Co sądzisz o Czarnej Legendzie?